فرشته محیطی

والدین همان پدر و مادری است که فرزندان از آنان زاده می‌شوند و به یک معنا در مقام مظهریت خالقیت انسان قرار می‌گیرند؛ از همین رو از نظر قرآن، والدین در میان مردمان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند که تکریم و احسان و احترام آنان واجب و اهانت به هر شکلی حرام و گناه بزرگی است که وعده دوزخ نسبت به آن داده شده است.

احسان و احترام به والدین

یکی از واجبات شرعی، احسان و احترام به والدین و تکریم آنان است. این حکم به والدین به عنوان والدین تعلق می‌گیرد و هیچ فرقی میان والدین مؤمن یا کافر نیست؛ بنابراینَ، لازم است تا فرزندان حتی نسبت به والدین کافر و مشرک خویش احسان و احترام گذارند و به تکریم آنان بپردازند.(لقمان، آیات 14 و 15)

از نظر قرآن، بی‌حرمتی به والدین و گستاخی نسبت به آنان گناه بزرگی است که شخص گستاخ 

به عذاب حتمی الهی گرفتار می‌شود، مگر آنکه توبه کرده و به اصلاح امر خویش بپردازد.(احقاف، آیات 15 تا 18؛ اسراء، آیات 23 تا 25) بنابراین، بر فرزندان است تا از هر گونه پرخاشگری اجتناب کنند و آن را به عنوان عمل ناپسند و منفور الهی ترک کنند تا گرفتار خشم و عذاب نشوند(همان، آیات 23 و 25 و 38)؛ زیرا خدا در قرآن پس از بیان مصادیقی از رفتارهای زشت‌، بصراحت از نفرت و کراهت خویش نسبت به این‌گونه اعمال از جمله اهانت به والدین سخن گفته است.(همان)

احسان به والدین که از مصادیق اعمال حسنه با پاداش‌های مضاعف الهی است(نساء، آیات 36 و 40)، از جمله برترین اعمال انسان است که خدا عنایت ویژه به آن دارد.(احقاف، آیات 15 و 16)

همچنین احسان به والدین بی‌توجه به جنسیت آنان(اسراء، آیه 23)، به ویژه در سالخوردگی(همان) که از مصادیق عمل صالح و حسنات است(عنکبوت، آیات 8 و 9) از تعالیم حکیمانه الهی(اسراء، آیات 23 و 39) و مطابق با عقل فطری(انعام، آیه 151) و موجب ستایش و مدح خداوند(مریم، آیه 12) و حرکت در صراط مستقیم عبودیت(انعام، آیات 151 و 153) و زمینه‌ساز فرجامی سرشار از سلامت و امنیت کامل است.(مریم، آیات 14 و 15) بنابراین، انسان مؤمن موظف است نسبت به این امر مهم توجه ویژه‌ای داشته باشد و آن را به عنوان سفارش الهی به کار بندد.(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36؛ اسراء، آیه 23)

احسان به والدین بر احسان به دیگر خویشاوندان اولویت دارد(بقره، آیات 83 و 180) و بر فرزندان است تا ملاطفت به والدین و احسان به آنان را حتی در صورت کفر و شرک ایشان در دستور کار قرار دهند(لقمان، آیات 14 و 15) و آن را به عنوان حکم حکیمانه الهی به کار گیرند.(انعام، آیه 151؛ احقاف، آیه 15) بر اساس گزارش‌های قرآنی، یکی از پیمان‌های الهی با بنی اسرائیل احسان به والدین در کنار عبادت توحیدی است که اکثریت آنان از وفای به پیمان سرباز زده و خشم الهی را برای خویش رقم زدند.(بقره، آیه 83) احسان به والدین که پس از حکم به عبادت توحیدی خدای یکتا‌،به نشانه اهمیت و ارزش بی‌اندازه آن است(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36) دارای آثاری برای اهل احسان است که از جمله آنها می‌توان به ایجاد تقوا(انعام، آیات 151 و 153)، قرارگیری در مقام اهل ایمان و عمل صالح(عنکبوت، آیات 8 و 9)، قبولی اعمال انسان به بهترین وجه(احقاف، آیات 15 و 16) برخورداری از عفو و مغفرت الهی(همان) و در نهایت جلب محبت الهی به خویش اشاره کرد.(نساء، آیه 36) در حالی که تارکان احسان به والدین جزو خیالبافان فخرفروشی معرفی می‌شوند که از 

محبت الهی محروم می‌شوند.(همان) بنابراین، کسانی تارک احسان به والدین هستند که از حالت فطرت خویش خارج شده و گرفتار خیالبافی و فخرفروشی هستند(همان)، و گرنه چنین رفتار زشتی را مرتکب نمی‌شدند که دست از تکریم و احسان والدین خویش بردارند و حقوق ایشان را مراعات نکنند. احسان به والدین به عنوان حسنه در بر دارنده پاداش مضاعف الهی است(نساء، آیات 36 و 38) در حالی تارک احسان به والدین نه تنها از راه الهی خارج شده و گرفتار تفرقه و اختلاف می‌شود، بلکه دچار ذلت در دنیا و خشم خدا در قیامت می‌شود.(انعام، آیات 151 تا 153؛ بقره، آیات 83 و 85؛ احقاف، آیات 17 و 18)

شیوه‌های احسان به والدین

هر کسی می‌داند که چگونه به احسان به والدین اقدام کند؛ زیرا روش‌های گوناگونی برای تکریم و احسان به آنان وجود دارد. بی‌گمان اخلاق اجتماعی و توجه به فضائل و مکارم اخلاقی در مواجهه با والدین باید مد نظر قرار گیرد و شخص بهترین و برترین رفتار اخلاقی را نسبت به والدین به کار بندد تا محبوب خدا شود.

از نظر آموزه‌های قرآنی، مراعات ادب در هر حال خواه در استقبال یا بدرقه ایشان (یوسف، آیات 99 و 100)، تواضع و فروتنی در مواجهه با ایشان(اسراء، آیات 23 و 24)، ترک هر گونه گفتار تند و درشت از جمله «اف گفتن» (همان)، ملاطفت و نرمی در گفتار و رفتار با ایشان(همان)، گرفتن اذن دخول بهنگام ورود به نزد ایشان به ویژه در هنگام استراحت نیمروز و بامدادان و شامگاهان(نور، آیه 58)، حفظ حریم خلوت و جلوت ایشان(همان)، احترام ویژه به عنوان برترین و بالاترین صاحبان حقوق در میان مردم(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36)، استغفار و دعا در حق والدین و درخواست طلب رحمت از خدا برای ایشان(ابراهیم، آیه 41؛ اسراء، آیات 23 و 24؛ نوح، آیه 28)، اطاعت از والدین در چارچوب عقل و وحی(عنکبوت، آیه 8؛ لقمان، آیات 14 و 15)، انفاق به والدین و اعطای بخشی از مال به آنان(بقره، آیه 180)، ترک هر گونه اهانت و بی‌احترام گفتاری و رفتاری(اسراء، آیات 23 و 24)، رفتار و گفتار کریمانه(همان)، برخورد عاطفی و مودبانه همراه با تکریم والدین(همان)، ترحم و مهربانی نسبت به آنان(همان)، اهتمام به حقوق والدین به سبب زحمات ایشان(همان)، عدم کوتاهی نسبت به حقوق والدین و جبران آن با توبه و استغفار(همان)، پاسخ مثبت به درخواست‌های والدین و خواسته‌های ایشان به ویژه در کهنسالی و دریغ نکردن از تامین خواسته‌های آنان(همان)، توجه و اهتمام به زحمات بی‌دریغ والدین و شکرگزاری و دعا در حق ایشان(همان)، توجه به ضعف‌ها و نیازهای کودکی و زحمات بی‌دریغ والدین و شکرگزاری نسبت به آنان(همان)، ابراز محبت به والدین و در آغوش کشیدن آنان(یوسف، آیات 99 و 100)، تشکر از والدین در مقابل زحمات آنان با قول و فعل(لقمان، آیه 14)، یادآوری تلاش‌ها و زحمات والدین (همان)، لزوم رفتار خوب با والدین مشرک و کافر بر اساس عرف پسندیده اجتماعی بدون تسلیم شدن در برابر پیشنهادها و دستورات کفر‌آمیز ایشان(لقمان، آیات 14 و 15)، ارج گذاری نسبت به زحمات والدین به ویژه در چهل سالگی و بروز نمادهای رشد عقلی و کمالی(احقاف، آیه 15)، وجوب وصیت برای پرداخت اموالی به والدین بهنگام احتضار(بقره، آیه 180)، اولویت بخشی به والدین در میان دیگر خویشاوندان(بقره، آیه 180) و مانند آنها برخی از شیوه‌های احسان و تکریم و احترام به والدین است که از سوی فرزندان لازم است رعایت شود.